लहान नाजूक पाकळ्यांची सुगंधी फुले बऱ्याचदा स्त्रीलिंगी तर काहीशी मोठी फुले पुल्लिंगी संबोधली जातात उदा. जाई, जुई, अबोली वगैरे किंवा चाफा, तगर, गुलाब वगैरे. यात अनेक अपवादही आहेत. सुरंगी अर्थात Mammea suriga (Buch.-Ham. Ex Roxb.) Kosterm. (Family: Calophyllaceae) या प्रजातीत कित्येकदा नर आणि मादी झाडे वेगळी वेगळी असतात. माझ्या कोकणात या विषयी चर्चा केल्यास, भरपूर फुलणारे झाड म्हणजे ‘मादी’ अर्थात सुरंगी, तर कमी सुवासिक फुले आणि फळे लागणारे झाड नर अर्थात ‘भूरंगो’ म्हणून सांगितले जाते. मात्र गंम्मत अशी की सुरंगी ‘ती’ नसून ‘तो’ आहे आणि भूरंगो खर तर ‘ती’ आहे !

सुरंग हा नेहमीच गच्च पर्ण-शंभाराने नटलेला गर्द हिरवा सदाहरित वृक्ष मार्च महिन्यात असा काय बहरून येतो की केवळ सुगंधाने नशा येते. विश्वास नाही न बसणार. म्हणूनच म्हणतो, पुढच्या महिन्यात वेंगुर्ल्याच्या आसोली, आरवली, सोन्सुरे वगैरे गावांची सैर नक्की करून या. जंगलातील सुरंगी नव्हे तर ‘सुरंगीच्याच जंगलांतून’ ओसंडून वाहत असलेला सुगंध मनाला स्पर्शून गेल्याशिवाय ते कळणार नाही. केरळ ला इंग्रजीत ‘God’s own country’ म्हणतात मात्र सिंधुदुर्गला ‘God’s own heaven’ अर्थात देवांचाच स्वर्ग म्हटल्यास अतीशयोक्ती वाटू नये. या देवांच्या स्वर्गात कालची आमची गळाभेट एका अप्सरे सोबत झाली, अर्थात ‘ती’च्यासोबत!

एवढा मोठा सुरंगीचा जुनाट वृक्ष मी पहिल्यांदा पाहिला. साधारण दीड मीटर व्यास. उंची साधारण ५० फुट. हे झाड खूप सावकाश वाढत असल्याने साधारण १५० वर्ष वयापेक्षा अधिक असावे असा माझा प्राथमिक अंदाज आहे. सुरंगी हे कुठेही वाढणारे झाड नसून त्याला एक ठराविक प्रकारचेच वातावरण मानवते. ‘झाड जगणे’ आणि ‘मनसोक्त आनंदात वाढणे’ यात फरक आहे. एक ठराविक सावली, ठराविक आर्द्रता, भरपूर पाऊस, डोंगराळ भाग आणि अशा ठीकाणच्या गर्द सदाहरित मित्र झाडांसोबत सुरंग छान बहरतो. मधमाश्यांच्या अती प्रिय झाडांपैकी एक सुरंग. सुरंगीची पक्व फळे वटवाघळांच्या आवडीची. पक्षांना देखील ही फळे आवडत असली तरी वटवाघळांमार्फत बिजाप्रसार अधिक होत असावा. सिंधुदुर्गात सुरंग कळ्यांचा मोठा व्यवसाय असतो. कळे काढणे देखील जिकीरीचे काम असते. अशा भल्यामोठ्या जुनाट झाडापासून कळे आणि फुलांच्या स्वरुपात किमान १० हजार पर्यंत शेतकऱ्यास आर्थिक फायदा होतो. पडलेली फुले वेचण्यासाठी आया-बाया मावश्या या झाडांखाली सारवण करताना मी पहिल्या आहेत. आर्थिक फायदा मिळाल्यास लोक स्थानिक वृक्षांचे देखील किती काळजीपूर्वक संवर्धन व संगोपन करतात याचे सर्वोत्तम उदाहरण म्हणजे आमचा सुरंग. हीच खरी गरज आहे. गरज, स्थानिक वृक्ष संवर्धनास शाश्वत अर्थकारणाची जोड देण्याची. लोक पुर्वंपार जे करीत आले आहेत त्याचा सखोल अभ्यास करण्याची. चुका डोळस पणे दुरुस्त करण्याची आणि स्थानिक जैविक परिसंस्था अधिक बळकट करण्याची.